«Υπόγειο» – Μυθιστόρημα του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι [✩audio-book]

Λίγα μόνο χρόνια πριν από τα μεγάλα του μυθιστορήματα, ο Ντοστογιέφσκι δημοσιεύει ένα από τα πιο ρηξικέλευθα και παράδοξα κείμενά του υπό τον τίτλο «Σημειώσεις από το Υπόγειο». Γραμμένο με τη μορφή παραληρηματικής εξομολόγησης, το Υπόγειο διαθέτει ιδιότυπη δομή, αφού ουσιαστικά αποτελείται από δύο αυτόνομα έργα: ένα φιλοσοφικό δοκίμιο με τη μορφή συνομιλίας με τον αναγνώστη, και μια νουβέλα με τον τίτλο «Με αφορμή το υγρό χιόνι». Ήρωας, ή μάλλον αντιήρωας, και των δυο έργων ένας ανώνυμος μεσήλικας δημόσιος υπάλληλος, άρρωστος και χολωμένος, βουτηγμένος στην πίκρα και την οργή, που ζει απομονωμένος στο «υπόγειό» του. Έχοντας διαχωρίσει τον εαυτό του απ’ όλη την υπόλοιπη ανθρωπότητα, επιτίθεται με βία στα κοινωνικά ιδεώδη της «ευτυχίας» και της «επιτυχίας» και τολμά να μιλήσει για τις δυνάμεις που δρουν βαθιά μέσα μας και που τις περισσότερες φορές αρνούμαστε να ομολογήσουμε. Ακόμα κι οι λιγοστές νεανικές απόπειρες αυτού του ανθρώπου του περιθωρίου να βγει από την «τρύπα» του και να αναζητήσει την επαφή και την αποδοχή καταλήγουν πάντα στον εξευτελισμό και εκ νέου στην απόσυρση και στο «αυτομαστίγωμα».

Με το Υπόγειο ο Ντοστογιέφσκι στρέφει την προσοχή του στον σύγχρονο μοναχικό ήρωα. Το άτομο έχοντας αποκηρύξει τους πάντες και τα πάντα, ακόμα και την ίδια την αξία της πράξης, διεκδικεί το δικαίωμα να είναι παθητικό, οκνηρό και, ενδεχομένως, άχρηστο. Ο ντοστογιεφσκικός ήρωας εξεγείρεται ενάντια στο ίδιο το ηρωικό ιδεώδες.

Όχι μόνο κακός αλλά και τίποτα άλλο δεν κατάφερα να γίνω: ούτε κακός ούτε καλός, ούτε κάθαρμα ούτε τίμιος, ούτε ήρωας ούτε ζωύφιο. Τώρα ζω στην ακρούλα μου, εμπαίζοντας τον εαυτό μου με μια κακιωμένη και ολωσδιόλου άχρηστη παρηγοριά, ότι ο έξυπνος άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει τίποτα, ενώ γίνεται κάτι μόνον ο βλάκας. Ο έξυπνος άνθρωπος μάλιστα οφείλει, και από ηθική άποψη υποχρεούται, να είναι ένα πλάσμα κατεξοχήν αδύναμου χαρακτήρα∙ ο άνθρωπος με χαρακτήρα, ο αποτελεσματικός, είναι πλάσμα κατεξοχήν περιορισμένης αντίληψης. Αυτή είναι η σαραντάχρονη πεποίθησή μου. 

Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου

Διασκευή-Σκηνοθετική Επιμέλεια: Έκτορας Λυγίζος

Ερμηνεύoυν:
Άρης Σερβετάλης
Φλομαρία Παπαδάκη