Ανοικτή Πρόσβαση (Open access – ΟΑ) σημαίνει απεριόριστη διαδικτυακή πρόσβαση στο διαδίκτυο για αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών. Η ανοικτή πρόσβαση μπορεί να εφαρμοστεί σε όλες τις μορφές της δημοσιευμένης έρευνας, συμπεριλαμβανομένων έγκριτων και μη έγκριτων άρθρων ακαδημαϊκών περιοδικών, έγγραφα συνεδρίων, διατριβές,[1] κεφάλαια βιβλίων,[2] και μονογραφίες.[3]
Η ανοικτή πρόσβαση υπάρχει σε δύο βαθμούς: Δωρεάν (gratis) ανοικτή πρόσβαση, η οποία είναι η δωρεάν διαδικτυακή πρόσβαση, και η ελεύθερη (libre) ανοικτή πρόσβαση, η οποία είναι η δωρεάν διαδικτυακή πρόσβαση και με μερικά πρόσθετα δικαιώματα χρήσης.[4] Αυτά τα πρόσθετα δικαιώματα χρήσης τα οποία συχνά χορηγούνται μέσω της χρήσης των διαφόρων ειδικών αδειών Creative Commons.[5] [6] Για την υποστήριξη της Ανοικτής Πρόσβασης έχουν υιοθετηθεί μια σειρά από διακηρύξεις[7][8]. Μόνο η ελεύθερη ανοικτή πρόσβαση είναι πλήρως συμβατή με τους ορισμούς της ανοικτής πρόσβασης όπως διατυπώνονται στη Διακήρυξη του Βερολίνου για την Ανοικτή Πρόσβαση στη Γνώση στις Θετικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους οι συγγραφείς μπορούν να παρέχουν ανοιχτή πρόσβαση στην εργασία τους. Ένας τρόπος είναι με τη δημοσίευση της εργασίας τους, και στη συνέχεια να αυτοαρχειοθέτησουν μια έκδοση του αποτελέσματος της έρευνάς τους σε ένα αποθετήριο όπου μπορεί να προσπελαστεί δωρεάν,[9][10] όπως το ιδρυματικό τους αποθετήριο,[11][12] ή ένα κεντρικό αποθετήριο όπως το PubMed Central. Αυτό είναι γνωστό ως «πράσινη» ανοικτή πρόσβαση, και ορισμένοι εκδότες απαιτούν καθυστερήσεις, ή ένα εμπάργκο, στο πότε μπορεί να διατεθεί ένα ερευνητικό έργο σε ένα αποθετήριο.[13] Λεπτομέρειες για την πολιτική πνευματικών δικαιωμάτων και αυτοαρχειοθέτησης ξενόγλωσσων περιοδικών και των εκδοτών τους μπορεί κανείς να αναζητήσει μέσω του εργαλείου SHERPA RoMEO[14]
Ένας δεύτερος τρόπος που οι συγγραφείς μπορούν να δώσουν ανοικτή πρόσβαση στο έργο τους είναι να το δημοσιεύσουν κατά τέτοιο τρόπο που κάνει τα αποτελέσματα της έρευνας άμεσα διαθέσιμα από τον εκδότη.[15] Αυτό είναι γνωστό ως «χρυσή» ανοικτή πρόσβαση,[16] και σε επιστημονικά πλαίσια συχνά παίρνει τη μορφή της δημοσίευσης ενός άρθρου είτε σε ανοικτής πρόσβασης περιοδικό,[17] ή υβριδικό περιοδικό ανοικτής πρόσβασης. Το τελευταίο είναι ένα περιοδικό του οποίο το επιχειρηματικό μοντέλο είναι τουλάχιστον εν μέρει με βάση τις συνδρομές, και παρέχει χρυσή ανοικτή πρόσβαση μόνο για εκείνα τα επιμέρους άρθρα για τα οποία οι συντάκτες τους (ή το ίδρυμα ή χρηματοδότης του συντάκτη) καταβάλλουν ένα ειδικό τέλος για τη δημοσίευση, που συχνά αναφέρεται ως Χρέωση Επεξεργασίας Άρθρου.[18] Περιοδικά καθαρής ανοικτής πρόσβασης δεν χρεώνουν τέλη εγγραφής, και μπορεί να έχουν μία ποικιλία επιχειρηματικών μοντέλων. Πολλά, ωστόσο, χρεώνουν ένα τέλος επεξεργασίας άρθρου.
Η ευρεία πρόσβαση του κοινού στον Παγκόσμιο Ιστό στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000 τροφοδότησε το κίνημα για ανοιχτή πρόσβαση, και προκάλεσε τόσο την πράσινη ανοικτή πρόσβαση με αυτοαρχειοθέτηση μη ανοικτής πρόσβασης άρθρων σε περιοδικά, και τη δημιουργία περιοδικών χρυσής ανοικτής πρόσβασης. Τα συμβατικά περιοδικά μη ανοικτής πρόσβασης καλύπτουν δαπάνες για τη δημοσίευση, μέσω χρέωσης πρόσβασης, όπως συνδρομές, άδειες ιστοσελίδας ή pay-per-view. Μερικά περιοδικά μη ανοικτής πρόσβασης παρέχουν ανοικτή πρόσβαση μετά από μια περίοδο εμπάργκο 6-12 μηνών ή περισσότερο.[18] Ενεργή συζήτηση για τα οικονομικά και την αξιοπιστία των διαφόρων τρόπων παροχής ανοικτής πρόσβασης συνεχίζεται μεταξύ των ερευνητών, ακαδημαϊκών, βιβλιοθηκονόμων, διοικητικών υπαλλήλων των πανεπιστημίων, οργανισμών χρηματοδότησης, κυβερνητικών αξιωματούχων, εμπορικών εκδοτών, συντακτικού προσωπικού και την κοινωνικών εκδοτών.
[ Πηγή: https://el.wikipedia.org ]
