«Βορειοσελαγίζοντας στη Σαρματεία» – Δοκίμιο του Παντελή Χρ. Στεφάνου

Το έργο τούτο είν’ το εγκάρδιο απόσταγμα της δεκαετούς γνωριμίας μου με μια μικρή, παντελώς άγνωστη μέχρι τότε σε εμέ,χώρα: τη Λιθουανία. Όλως τυχαίως ελαυνόμενος, ή υπό ενός ομηρικού δαίμονος παρακινούμενος, ευρέθηκα – γυρολόγος ταξιδευτής- στο Vilnius: μια αρχιτεκτονική καλλονή όπου η ομορφάδα προσώπων και τοπίων,ζωγραφίζει αργά μα ανεξίτηλα ακόμη μες στα σωκάρδια μου, εικόνες αιωνιότητος μες στου πεπερασμένου τις αποτυπώσεις. Η σχέση ετούτη ξακλουθεί να υφίσταται,και μάλιστα, με του χρόνου το διάβα  θεριεύει αναζωπυρούμενη, μιας και θεμελιώθηκε πά’ σε γερές διαπροσωπικές βάσεις, κυρίως με τους εκεί ομόδοξους Ορθόδοξους Ρωσολιθουανούς αδελφούς, στους οποίους- εξ’ άλλου –και το Βιβλίο αφιερούται.

Κανείς δεν μας είχε αναφέρειστο σχολείο πόποτε και ποσώς, έστω και  το όνομα Λιθουανία. Ούτε καν το είχα συναπαντήσει ποτέ,   ως ένα ισχνό απήχημα που να δηλεί τον ανασασμό ενός έθνους ξέχωρου, σε κάποια σελίδα των εφηβικών μου λιμάρικων αναγνωσμάτων.Των αναγνωσμάτων εκείνων, τα οποία με κείνη της νιότης την ακατάσχετη ορμή μ’ ελαθέψανε ότι θα  ημπορούσα ν’ αποχιάσω μονοκοπίς,  ολάκερο το γνωσιακό επιστητό. Ένα ετερόκλητα πολυποίκιλο μωσαϊκό εθνοτήτων αφανιζότανε μες σ’ εκείνη την ερυθρά χοάνη, που ακουγότανε  στο περίτρανο όνομα:Ε.Σ.Σ.Δ.

Πρώτο την Μούσας άρπαγμα, πρώτη του Πνεύματος ώση, η αλλιώτικη Βαλτική ομορφιά. Μια ομορφιά,εξ ολοκλήρου διάφορη από τη δίκη μας, τη μεσογαίως  λίοφωτη. Πυκνά δάση, ανήλιαγα κι ατελεύτητα, βυθισμένα μες σε μιας θεϊκής σιγαλιάς το μυστήριο. Απειράριθμες λίμνες, π’ αντικατοπτρίζουνε καθάρια- ωσάν του πρωτομάστορα Απελλή τις πινελιές- τις αριφνήτως  συσυστοιχισμένες κι  ουρανοβλεπούσες λεύκες. Των αγγελοκάμωτων Σκυθισσών το μνημειώδες και πανθομολογούμενο κάλλος.Ίδιες ανεράδες αρχαίες,  οιστρηλατούνε του ποιητή την αείποτε ανταριασμένη  της εμπνεύσεως στιχοπλαστική δεξαμενή. Αυτή τούτη  η δομική ευκοσμία της νεοκλασικής Αρχιτεκτονικής της Πρωτεύουσας συν-αρπάζει τον ποιητή.Ούτος δε, δεν έχει άλλη επιλογή (ως ισόβιοςυμνητήςτ’  απανταχού  θεοσκόρπιστου κάλλους που ετάχθη να είναι)από του να την απαθανατίσει δια της εντέχνου του γραφίδος. Τόσο εντέχνου,που να δεηθεί να τηνε ζωντανέψει,πλωρίζοντας ως  συνταξιδιώτη του τον ευάγωγό του αναγνώστη. Περπατώντας- ξανά και ξανά- μες  σ’ εκείνα τα ευτάκτως   πέρκαλλα μεσαιωνικά δρομάκια  του Vilnius, είναι ποτέ δυνατόν να μην αντιβολήσεις, ψυχωμένους και σεσαρκωμένους, τους παλιούς του κατοίκους, την ίδια του τόπου την ιστορία, που με της Κλειούς τη μορφή  σε συναπαντά υπομειδιώντας  διδακτικά;

Δεύτερο της Μούσας κίνημα: η ιδιαζόντως πολυτάραχη ιστορία αυτού του τόπου. Ξαναγεννιέται δις (η πρώτη φορά ήτανε με τις συμφωνίες του Α ΄Παγκοσμίου Πολέμου) ως ανεξάρτητη εθνοκρατική οντότητα. Από εδώ μάλιστα πρωτοξεκίνησε η ειρηνική επανάσταση εναντίον της Σοβιετικής κυριαρχίας (βλ. κατεδάφιση του πρώτου αγάλματος του Λένιν, καταπατηθέντες εθνομάρτυρες από τα άρματα του Γκορμπατσώφ στο Κτήριο της Κρατικής Τηλεοράσεως, ανθρώπινη αλυσίδα χιλιομέτρων σε ειρηνική αντίδραση που ενώνει τις Βαλτικές χώρες, κ.ά.). Η μικρή ετούτη χλωρόχρυση χώρα υπήρξε αντικείμενο αιματηρής, πολύχρονης και μανιώδους διεκδίκησης από τις γειτονικές Μεγάλες Δυνάμεις (Σουηδία ,Ρωσία, Γερμανία), αν και η ίδια, ως Κοινοπολιτεία συμμαχική με τη Πολωνία υπήρξε μια ηγεμονική υπερδύναμη που αξιώθηκε να καταλάβει το Κίεβο και να στρατοπεδεύσει στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Το αντάρτικο των Λιθουανών («Αδελφοί του Δάσους»-Ραμανάουσκας) στον 20^ο αι. κράτησε για πολλά χρόνια και ήταν ιδιαιτέρως επικό. Μού θυμίζει το κυπριακό Αντάρτικο του 1955-1959 εναντίον μιας άλλης αυτοκρατορικής παντοκρατορίας (Μεγάλη Βρετανία) για ετούτο καταγράφω διάφορους παραλληλισμού γεγονότων και προσώπων.

Τρίτο της Μούσας έναυσμα: οι πολλές ιδιαιτερότητες της Λιθουανίας ως εθνοτικής οντότητας. Αποτελεί τούτη η βροχοστάλαχτη των Υπερβορείων εσχατιά το τελευταίο ευρωπαϊκό μέρος που εκχριστιανίστηκε (14^ος αι.), και μάλιστα δια του αιματοβαμμένου σπαθιού και του ανελέητου πυρός των Γερμανών Τευτόνων Σταυροφόρων! Η Λιθουανική γλώσσα είναι  λατινογενής και συναποτελείται  από  ένα πολύσπορο ηχητικό κράμα σλαβικών φωνημάτων. Το άκουσμά της είναι μυστηριωδώς ελκυστικό. Ώρες-ώρες έχω την εντύπωση ότι σεργιανίζω φιλοπερίεργος σε μια βουερή Αγορά της Αρχαίας Ρώμης. Η θρηνητική παρασημαντική που μεταφέρεται δια μέσου των παραδοσιακών Δημοτικών Ασμάτων της Λιθουανίας (ως επί το πλείστον μοιρολόγια, και  αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο) η εκφραζόμενη σ’ ετούτη τη λατινόηχη λαλιά είναι κάτι το συνταρακτικό.  Σημειωτέον, ότι σήμερα οι Λιθουανοί χρησιμοποιούνε πέραν των χιλίων λέξεων αρχαιοελληνικής προελεύσεως!

Παγανιστικά κατάλοιπα λαθροβιούν ακόμη μες στο ανεξιχνίαστο μυστικοπαθές σκότους του λιθουανικού ψυχισμού. Εγώ  κάνω κάποιους παραλληλισμούς πρωτάρικους  με το ελληνικό Δωδεκάθεο (Ζευς=Perkunas), εμβαπτιζόμενος τοιουτοτρόπως μες στην ψυχαλλακτική μαγεία τ’ αθανάτου μύθου.

Το δεφτέρι ετούτο δεν είναι ένας ξερός ταξιδιωτικός οδηγός. Δύναται να ενταχθεί στο είδος της Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας: έντεχνες αναπαραστάσεις τοπίων συμφύρονται  με αφηγήσεις  ρεόντων περιστατικών, ιστορικές πληροφορίες, κοινωνικοπολιτικές αναλύσεις  κ.ά. Κι όλα ετούτα τα συναρμόζει μια πηγαία έκφραση συναισθημάτων διαχεόμενη και συν-κοινωνούμενη με τον αναγνώστη μέσω ενός πεζογραφημένου ποιητικού λυρισμού. Εξ’ όσων γνωρίζω, δεν έχει –μέχρι τούδε-γραφτεί στην πρωτομήτρια γλώσσα την ελληνική κάτι παρόμοιο περί Λιθουανίας.