Γράφει ο Κώστας Βουλαζέρης //
Το βιβλίο, στην ηλεκτρονική εποχή, δεν είναι προϊόν για να πωλείται με το κομμάτι
Εκ των προτέρων ξέρω ότι, και μόνο από τον τίτλο, κάποιοι θα διαφωνούν κάθετα με αυτό το άρθρο. Ο σκοπός μου δεν είναι να τους προσβάλω, αλλά δεν υπάρχει και άποψη που μπορείς να εκφράσεις χωρίς να προσβάλεις κάποιον. Ο μόνος τρόπος για να μην προσβάλεις ποτέ κανέναν είναι να μην λες ποτέ τίποτα. Προφανώς, έχω επιλέξει τον άλλο δρόμο, προτιμώντας να εκφράζω τη γνώμη μου ελεύθερα.
Το ξεκαθαρίζω αυτό από την αρχή γιατί ξέρω ότι πολλά λέγονται τον τελευταίο καιρό σχετικά με το εμπόριο του ηλεκτρονικού βιβλίου, τη δωρεάν διανομή, και την πειρατεία.
*
Στον αρχαίο κόσμο το βιβλίο δεν ήταν είδος εμπορεύσιμο γιατί δεν μπορούσε να παραχθεί μαζικά. Η αντιγραφή των κομματιών ήταν δύσκολη καθώς έπρεπε άνθρωποι να καθίσουν και να αντιγράψουν κάθε βιβλίο με το χέρι.
Αργότερα, ανακαλύφθηκε η τυπογραφία, κι αυτή ήταν ένας τρόπος για να παράγονται μαζικά πολλά βιβλία. Το μόνο πρόβλημα, βέβαια, ήταν το κόστος. Και ακόμα αυτό είναι το πρόβλημα με την τυπογραφία. Για να τυπώσεις βιβλία πρέπει να βάλεις σε κίνηση βαριές μηχανές: και για να βάλεις σε κίνηση βαριές μηχανές, θέλεις ενέργεια, η οποία δεν είναι δωρεάν.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις φωτοτυπίες. Μπορεί το φωτοτυπικό μηχάνημα να είναι πιο ελαφρύ από το τυπογραφικό αλλά και πάλι καταναλώνει πολλή ενέργεια, άρα έχει πολύ κόστος. Επίσης, η φωτοτυπία δεν είναι τόσο καλή, στην εμφάνιση, όσο κάτι τυπωμένο σε τυπογραφική μηχανή.
Το βασικό πρόβλημα, κοντολογίς, με την τυπογραφία (αλλά και με τις φωτοτυπίες) είναι ότι τα έξοδα είναι αρκετά για να παραχθεί μια δεδομένη ποσότητα βιβλίων.
Με την ηλεκτρονική τεχνολογία, όμως, δεν ισχύει αυτό. Πατώντας ένα κουμπί με την ένδειξη COPY, μπορείς να κάνεις όσα αντίγραφα θέλεις ενός βιβλίου μέσα στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή σου. Χιλιάδες αντίγραφα. Το κείμενο, εκτός των άλλων, είναι και πιο ελαφριά μορφή αρχείου σε σχέση με την εικόνα, τον ήχο, ή το βίντεο.
Το κόστος για να κάνεις αντίγραφα βιβλίων, στην ηλεκτρονική εποχή, είναι μηδέν.
Το μόνο για το οποίο πληρώνεις είναι ο υπολογιστής σου – κι αυτός κάνει διάφορες δουλειές, δεν αντιγράφει μόνο βιβλία. Επιπλέον, μπορείς να φτιάξεις ένα άψογο στην εμφάνιση ηλεκτρονικό βιβλίο πάλι με μόνο έναν υπολογιστή.
Ο μόνος πραγματικός λόγος που μέχρι στιγμής πωλούνταν τα βιβλία ήταν επειδή δεν μπορούσες να βγάλεις άπειρα αντίγραφα. Το κάθε αντίγραφο κόστιζε. Η μεταφορά του, επίσης, κόστιζε. Και τα λοιπά.
Σήμερα, με την ηλεκτρονική τεχνολογία και το Διαδίκτυο, αυτά τα κόστη εκμηδενίζονται. Τα μόνα κόστη που παραμένουν είναι τα εξής (και εξαρτώνται πάντα από το πώς το βλέπει ο καθένας): (α) το εναλλακτικό κόστος τού να καθίσεις και να γράψεις το βιβλίο· (β) έξοδα για επιμέλεια· (γ) έξοδα για να σου φτιάξει κάποιος το εξώφυλλο. Το (α) οι περισσότεροι λογοτέχνες δεν το σκέφτονται καν· τους αρέσει να γράφουν: δεν είναι «κόστος» για αυτούς. Το (β) μπορεί να το κάνει ο ίδιος ο συγγραφέας με λίγη προσωπική ενασχόληση και σωστή μόρφωση πάνω στο θέμα. Το μόνο που μένει είναι το (γ), αλλά και πάλι μπορείς να φτιάξεις εξώφυλλο μόνος σου με λίγη προσπάθεια και ενασχόληση. Σε τελική ανάλυση έχουμε δει τελείως τραγελαφικά εξώφυλλα από μεγάλους εκδοτικούς οίκους – χειρότερα απ’ό,τι θα έφτιαχνε ένας χομπίστας. Και το εξώφυλλο δεν είναι το σημαντικότερο μέρος ενός βιβλίου εκτός αν ποντάρεις στο μάρκετινγκ.
Δεν τίθεται, όμως, θέμα μάρκετινγκ αν δίνεις τα βιβλία σου δωρεάν.
Και πολλοί ρωτάνε κάπου εδώ, συνήθως: Μα, και πώς θα τρώει, ρε φίλε, ο συγγραφέας; Χωρίς λεφτά;
Καλό ερώτημα. Αλλά και αστείο. Διότι οι περισσότεροι συγγραφείς ούτως ή άλλωςδεν συντηρούνται οικονομικά από τα βιβλία τους, και όλοι το ξέρουμε. Στην Ελλάδα αμφίβολο είναι αν υπάρχουν τέτοιοι συγγραφείς, και στη διεθνή αγορά είναι ελάχιστοι για το ποσοστό των ανθρώπων που γράφουν. Είναι οι εξαιρέσεις, δεν είναι ο κανόνας. Αλλά ακόμα και οι εξαιρέσεις μέχρι να γίνουν εξαιρέσεις έγραφαν πολλά χρόνια ζώντας με άλλους τρόπους, όχι από τα βιβλία τους.
Και όλα αυτά με το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα όπως ήδη ήταν.
Σήμερα μπορούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Κάτι καλύτερο. Γιατί; Επειδή έχουμε τα μέσα. (Ναι, παρότι η οικονομία πηγαίνει χάλια. Η οικονομία, άλλωστε, ίσως να πηγαίνει χάλια σ’ολόκληρη την υφήλιο εξαιτίας της λογικής που μέχρι τώρα ακολουθούσαμε – θησαυρισμός και θησαυρισμός και θησαυρισμός, και τίποτε άλλο, σαν μόνο τα λεφτά – πλασματικές μονάδες, κυρίως, χωρίς καμία αντικειμενική αξία – να έχουν νόημα σ’αυτό τον κόσμο.)
Το ερώτημα, λοιπόν, που πρέπει να τίθεται είναι: Αν μπορείς να ζεις και, συγχρόνως, να εξασκήσεις την τέχνη που σου αρέσει (να γράφεις λογοτεχνία, στην προκειμένη περίπτωση), γιατί να πουλάς τα βιβλία σου και να μην τα δίνεις δωρεάν;
Η ηλεκτρονική τεχνολογία προσφέρεται ακριβώς γι’αυτό το σκοπό. Το Διαδίκτυο ευνοεί το δωρεάν. Η όλη του φύση είναι δωρεάν. Αυτή είναι η φυσική του κατάσταση. Όλα τα άλλα προέρχονται από παλιές λογικές που προσπαθούν, με το ζόρι, να επιβληθούν στο Διαδίκτυο παρότι μοιάζουν αστείες. Δεν μπορείς να επιβάλεις περιορισμούς παρόμοιους με του υλικού βιβλίου στο ηλεκτρονικό βιβλίο. Το DRM, για παράδειγμα, δεν είναι παρά άλλο ένα τερατούργημα του Συστήματος, και, όπως όλοι ξέρουν, μπορείς να το σπάσεις με λίγη δουλειά· δεν είναι καν δύσκολο. Ό,τι κλειδώνει, ξεκλειδώνει.
Η λογική που ίσχυε ώς τώρα για τα βιβλία δεν μπορεί να ισχύει πλέον, γιατί η τεχνολογία έχει εξελιχθεί. Το όλο θέμα είναι το πόσο εύκολα μπορούν να γίνουν τα αντίγραφα. Και τώρα τα αντίγραφα μπορούν να γίνουν με μηδενικό κόστος. Η οικονομία που είχε δημιουργηθεί γύρω από τα βιβλία είχε δημιουργηθεί επειδή δεν μπορούσε ο καθένας να έχει τυπογραφική μηχανή στο σπίτι του και να τυπώνει δωρεάν. Σήμερα, έχει τέτοια μηχανή. Σήμερα, το να ζητάς χρήματα για το ηλεκτρονικό βιβλίο που δίνεις είναι σαν, ουσιαστικά, να ζητάς δωρεά.
Εκτός από την έλλειψη πραγματικού κόστους, είναι και η πειρατεία. Τα ηλεκτρονικά βιβλία κυκλοφορούν πειρατικά και θα συνεχίσουν να κυκλοφορούν πειρατικά, όπως και κάθε άλλου είδους ηλεκτρονικό αρχείο. Μάλιστα, είναι ευκολότερη η διακίνησή τους γιατί είναι πολύ ελαφριά σε σχέση με τη μουσική και τις ταινίες.
Η τεχνολογία δεν πρόκειται να πάει πίσω. Εκείνο που διακρίνουμε σήμερα είναι απλώς τους παλιούς μηχανισμούς του καπιταλιστικού συστήματος να προσπαθούν να γαντζωθούν για να μη διαλυθούν από την ελευθερία που προσφέρει το Διαδίκτυο. Αυτοί που επωφελούνταν από το οικονομικό σύστημα θέλουν να συνεχίσουν να επωφελούνται και στην εποχή του Διαδικτύου. Επομένως, τι βλέπουμε; Φαινόμενα παραφυσικά για το Διαδίκτυο.
Πασχίζουν να επιβάλουν λογική πώλησης ανά μονάδα – πράγμα ανεδαφικό, γιατί αυτή είναι μια λογική που βασίζεται στο ότι δεν μπορεί ο καθένας να κάνει πανεύκολα άπειρες κόπιες του ίδιου πράγματος από μόνος του. Όταν ο καθένας μπορεί να «τυπώσει» χιλιάδες αντίτυπα, δεν έχει πια νόημα να πουλάς αντίτυπα. Είναι σαν να δηλώνεις πως πουλάς τον αέρα που αναπνέουμε.
Προσπαθούν, επίσης, να κάνουν μαύρη διαφήμιση μέσω των κοινωνικών δικτύων για να πουλήσουν τα… φανταστικά αντίτυπα. Όταν ο απλός χρήστης βλέπει ότι κάτι έχει 10.000 likes στο Facebook ή 2.500 βαθμολογήσεις στο Goodreads νομίζει ότι αυτά είναι και αληθινά. Αλλά δεν είναι αληθινά. Είναι κατασκευασμένα από τη διαφήμιση. Υπάρχουν άνθρωποι που πληρώνονται για να δίνουν αυτούς τους πλασματικούς αριθμούς, ώστε να τραβήξουν αγοραστικό κοινό μέσω του εντυπωσιασμού. Μέχρι στιγμής, προ Διαδικτύου, όποιος είχε χρήματα μπορούσε άνετα να κάνει τρελή διαφήμιση ώστε να πουλά το προϊόν του, ουσιαστικά, με το έτσι θέλω, εισβάλλοντας μέσα στα μυαλά των καταναλωτών σχεδόν σαν Μεγάλος Αδελφός. Σήμερα, με το Διαδίκτυο, αυτό είναι δυσκολότερο. Τι κάνει, λοιπόν; Προσελκύει πάρα πολύ κόσμο σ’ένα κοινωνικό δίκτυο και μετά δημιουργεί ψευδείς εντυπώσεις για διάφορα προϊόντα, ή τα προβάλλει συνεχώς ως διαφημίσεις ξέροντας πως θα τα δεις θέλοντας και μη. Αυτό είναι, στην πραγματικότητα, μαύρη διαφήμιση. Είναι κάτι το αφύσικο.
Τέτοιες λογικές δεν κοροϊδεύουν μόνο τους αναγνώστες αλλά και τους συγγραφείς. Τους φουσκώνουν το μυαλό με ψεύτικες υποσχέσεις, ενώ οι πραγματικές πωλήσεις μπορεί να είναι χάλια. Και στις περισσότερες περιπτώσειςείναι χάλια. Ακόμα και στη διεθνή αγορά, είναι δύσκολο να ζεις πουλώντας μόνο ηλεκτρονικά βιβλία. Είναι θέμα τύχης, κυρίως, όπως σχεδόν όλοι οι ειλικρινείς συγγραφείς παραδέχονται. Και ανέκαθεν έτσι ήταν, ακόμα και πριν από τα ηλεκτρονικά βιβλία.
Μετά, βέβαια, κάποιοι κατηγορούν τους «κακούς» πειρατές… Τι κακοί που είναι οι πειρατές οι οποίοι το μόνο κακό που κάνουν είναι να εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι η ηλεκτρονική τεχνολογία προσφέρει μεγαλύτερη ελευθερία… Κλέβουν το βιος των άλλων ανθρώπων, οι ληστές! Ληστεύουν τον μεγαλοεπιχειρηματία που θέλει ν’αγοράσει λάδια για τη μηχανή του τέταρτου ελικοπτέρου του! Κακοποιά στοιχεία… Ας τους αφανίσουμε τους κερατάδες! Είναι εγκληματίες! Και τι να κάνουμε, μετά; Να γυρίσουμε πίσω την τεχνολογία, για να μπορεί να στέκεται καλύτερα το καπιταλιστικό μοντέλο; Να την αλυσοδέσουμε; Ή να προσποιηθούμε ότι δεν έχουμε μια τεχνολογική ελευθερία στα χέρια μας η οποία μας επιτρέπει να υπερβούμε μοντέλα οικονομικής καταπίεσης;
(Μην ξεχνάτε ότι πειρατές υπήρχαν και παλιότερα, και μάλιστα πουλούσαν την πειρατική τους πραμάτεια. Σήμερα τη δίνουν δωρεάν.)
Προσωπικά, ο μόνος λόγος που θα μπορούσα ποτέ να σκεφτώ για να πουλήσω ηλεκτρονικά βιβλία είναι αν ήξερα, αν ήμουν σίγουρος, ότι θα γίνω βαθύπλουτος από αυτό. Τότε θα τα πουλούσα. Θα γινόμουν βαθύπλουτος. Και μετά θα άρχιζα πάλι να τα δίνω δωρεάν. Όταν είσαι βαθύπλουτος, εξάλλου, τι νόημα έχει πια να πουλάς τα βιβλία σου αντί να τα δίνεις δωρεάν; Ζεις και κάνεις εκείνο που σου αρέσει. (Και δεν είναι να απορεί κανείς που τόσοι βαθύπλουτοι το μόνο που τους νοιάζει είναι να βγάζουν κι άλλα λεφτά; Από ένα σημείο και μετά, τι να τα κάνεις; Να έχεις τρία ιδιωτικά αεροπλάνα αντί για ένα; Να έχεις δεκαπέντε βίλες αντί για πέντε;)
Εκείνοι που κερδίζουν από όλο αυτό το νταβαντούρι που γίνεται σήμερα με τα ηλεκτρονικά βιβλία είναι, κυρίως, τα ηλεκτρονικά καταστήματα όπως το Amazon, και οι διαφημιστές. Γι’αυτό κιόλας προσπαθούν να βάλουν όλο τον κόσμο να πουλάει πράγματα που η φυσική τους κατάσταση είναι να είναι δωρεάν. Παίζουν με το μυαλό σου μέχρι που να παίξεις το παιχνίδι τους.
Μην παίζεις το παιχνίδι τους.
Εσύ, στην πραγματικότητα, δεν κερδίζεις τίποτα. Ειδικά εδώ, στην Ελλάδα, αυτό είναι πασιφανές, πιστεύω. Όχι πως και στη διεθνή αγορά δεν είναι, με λίγη σωστή παρατήρηση.
Αν είσαι λογοτέχνης, μην κάθεσαι να σου φουσκώνουν το μυαλό με διάφορες φανφάρες. Γιατί ξεκίνησες να γράφεις λογοτεχνία; Επειδή σε εκφράζει, επειδή σε εξιτάρει. Επειδή έχει νόημα να το κάνεις. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που γράφεις. Αν το ξεχάσεις αυτό κι αρχίσεις να μετράς αριθμούς, έχασες το παιχνίδι. Πήγαινε καλύτερα να κάνεις καμια άλλη δουλειά που όντως θα σου δώσει λεφτά. Η λογοτεχνία δεν είναι βέβαιο ότι θα σου δώσει λεφτά. Είναι, βασικά – ακόμα και στη διεθνή αγορά – ο χειρότερος τρόπος για να βγάλεις λεφτά, και ο πιο μαζοχιστικός.
Αν είσαι αναγνώστης, να υποστηρίζεις τους συγγραφείς που δίνουν δωρεάν και συγχρόνως ποιοτικά κείμενα. Κι αν αναρωτιέσαι Μα τι νόημα έχει να «υποστηρίζεις» κάποιον που έτσι κι αλλιώς δίνει τα βιβλία του δωρεάν; η απάντηση είναι: Τα πάντα σ’αυτό τον γαμημένο κόσμο δεν μετριούνται με το χρήμα. Υποστηρίζεις κάτι απλά επειδή είναι κάτι που σου αρέσει, επειδή πιστεύεις ότι έτσι θα έπρεπε να γίνονται τα πράγματα.
Είτε συγγραφέας είσαι είτε αναγνώστης, εν ολίγοις, εκείνο που μπορείς να κάνεις για να βάλεις φρένο στην αφύσικη κατάσταση που προσπαθούν κάποιοι να επιβάλουν στο Διαδίκτυο είναι να μην το δέχεσαι. Να οδηγείς προς κάτι καλύτερο, κάτι πιο ελεύθερο και πιο δίκαιο για όλους, με το παράδειγμά σου.
Δεν θέλεις να ζεις έχοντας ένα Διαδίκτυο αδέσμευτο, όπου μπορείς να μπεις και να βρεις άπειρες εκπλήξεις, όλες χωρίς να πληρώνεις λεφτά; Αν ναι, αν σου αρέσει αυτή η κατάσταση της ελευθερίας και της έμπνευσης που προσφέρει το Διαδίκτυο, τότε κάνε κάτι γι’αυτό. Μην κάθεσαι περιμένοντας κάποιος να έρθει να σώσει το Διαδίκτυο. Εσύ θα το σώσεις, μαζί με όλους τους υπόλοιπους που ο καθένας ξεχωριστά θα κινούνται προς την ίδια ελεύθερη κατεύθυνση. Μη σε τουμπάρει ο εσκεμμένος αποπροσανατολισμός του Συστήματος, τα διάφορα που ακούς και βλέπεις από δω κι από κει. Να ξέρεις ακριβώς τι θέλεις και να πηγαίνεις προς αυτό.
Εγώ όσο έχω τη δυνατότητα να δίνω τα βιβλία μου δωρεάν θα τα δίνω δωρεάν. Αν κάποιος θέλει να μου κάνει δωρεά, αυτό είναι δικό του θέμα και τον ευχαριστώ πολύ. Αλλά, στην εποχή της απελευθέρωσης της πληροφορίας και της τέχνης, μου φαίνεται τραγελαφικό να προσπαθείς ακόμα να πουλήσεις με το κομμάτι. Όχι όταν μπορώ να κάνω στιγμιαία 100 αντίγραφα του βιβλίου σου μέσα στον σκληρό δίσκο μου.
Οι κοινωνίες διαμορφώνονται, σε μεγάλο βαθμό, από την τεχνολογία που κατέχουν, το ίδιο και η οικονομία. Είναι τραγικό λάθος να προσπαθείς να επιβάλεις παλιά πρότυπα επάνω σε νέες τεχνολογίες. Αλλιώς, μην ανάβεις ηλεκτρικό φως στο σπίτι σου· και με το καντήλι πάλι βλέπεις – και υποστηρίζεις και την οικονομία που πουλά λάδι και φιτίλι.
Ο Κώστας Βουλαζέρης γεννήθηκε το 1981, και από τότε ο κόσμος ολισθαίνει προς το Χάος. Αλλά αυτός δεν είναι παρά ένας μύθος: διότι, αν ολίσθαινε προς το Χάος, ώς τώρα θα είχε φτάσει εκεί· κι αφού το 2012 έχει παρέλθει, ουδεμία ανησυχία χρειάζεται. Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Κώστας Βουλαζέρης προήλθε μέσα από μια αρχέγονη περγαμηνή που δεν έχει τέλος. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, ξεπήδησε μέσα από ένα CD που είχε καταπιεί το ουράνιο τόξο. Αλλά οι περισσότεροι πιστεύουν ότι δεν είναι παρά ένα ακόμα χαρτί της Τράπουλας το οποίο έτυχε να ξεπροβάλει επάνω σ’ετούτο το ανακάτεμα.
Δείτε όλα τα e-books του Κώστα Βουλαζέρη που κυκλοφορούν ελεύθερα >>
[ Πηγή: http://fantastikosorizontas.gr ]
