Γράφει ο David Bollier
Πηγή: www.republic.gr
Νέες μορφές ηλεκτρονικής συνεργασίας παράγουν νέα είδη εύρωστης ηλεκτρονικής ‘δημοκρατικής πρακτικής’, σημειώνει ο David Bollier. Κατά πόσο, όμως, θα επηρεάσουν τη συμβατική πολιτική και διακυβέρνηση, αυτό είναι, ίσως, ένα άλλο θέμα, αφού δεν είναι σαφές ότι οι νέες κοινωνικές τεχνολογίες θα κάνουν σημαντική παρέμβαση στη διαχείριση της εξουσίας, καθιστώντας την πιο προσιτή και υπεύθυνη.
Γίνεται όλο και σαφέστερο ότι οι συμβατικοί, συγκεντρωτικοί θεσμοί του 20ού αιώνα δεν έχουν τα κατάλληλα εφόδια για να ανταποκριθούν στις περίπλοκες προκλήσεις της εποχής μας. Είναι υπερβολικά αργοί, γραφειοκρατικοί, αδιαφανείς, εκτίθενται ή/και δεν ανταποκρίνονται πολιτικά.
Στο μεταξύ, βλέπουμε να ανέρχονται πολλά είδη διανεμημένων ηλεκτρονικών δικτύων που αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικά, ευέλικτα και αξιόπιστα. Wikis, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, blogs, ιστοσελίδες με βίντεο ροής (streaming video websites), podcasts και άλλες καινοτομίες αλλάζουν τον τρόπο που μαθαίνουμε, που διαμορφώνουμε κοινωνικές σχέσεις και δημιουργούμε πολιτισμό. Αντικαθιστούν την ‘κοινωνική παραγωγή’ για τις εμπορικές συναλλαγές. Δημιουργούν νέες μορφές πολιτικής εξουσίας και θεσμικής αρχής.
Τίθεται λοιπόν το ενδιαφέρον ερώτημα, κατά πόσο οι νέες ηλεκτρονικές τεχνολογίες συνεργασίας μπορούν να εισαγάγουν ένα νέο είδος ‘ wiki πολιτικής’ και διακυβέρνησης;
Ένα είναι βέβαιο: οι νέες μορφές ηλεκτρονικής συνεργασίας παράγουν νέα είδη εύρωστης ηλεκτρονικής ‘δημοκρατικής πρακτικής’. Κατά πόσο, όμως, θα επηρεάσουν τη συμβατική πολιτική και διακυβέρνηση, αυτό είναι, ίσως, ένα άλλο θέμα. Ασφαλώς, η μεγάλη απήχηση του wiki πολιτισμού έγκειται στο γεγονός ότι παρέχει στους ανθρώπους τον τρόπο να γίνουν πιο προσωπικά στρατευμένοι, συμμετοχικοί και δημιουργικοί. Αποκτούν την ευκαιρία να ‘κατέχουν’ –ηθικά και νομικά- τα έργα που δημιουργούν. Αυτό σίγουρα αποτελεί πρόοδο σε σχέση με τον ρόλο που τους επιφυλάσσουν τα συμβατικά μαζικά μέσα επικοινωνίας – να είναι δηλαδή πειθήνιοι, παθητικοί καταναλωτές.
Ωστόσο, όσο ελκυστικά κι αν είναι τα wikis και οι άλλες τεχνολογίες συνεργασίας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι θα μεταμορφώσουν την πολιτική μας; Θα μπορούσαν. Ακόμη, όμως, δεν είναι σαφές ότι οι νέες κοινωνικές τεχνολογίες θα κάνουν σημαντική παρέμβαση στη διαχείριση της εξουσίας, καθιστώντας την πιο προσιτή και υπεύθυνη.
Από τη στιγμή που βρισκόμαστε στο αρχικό στάδιο αυτής της επανάστασης- σε ό, τι αφορά τόσο στην ανάπτυξη των τεχνολογιών όσο και στη διάδοσή τους- θα ήταν επιπόλαιο να κάνουμε προβλέψεις. Υπάρχει όμως κάτι που θεωρώ ελπιδοφόρο: οι οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές τάσεις που κατευθύνουν τον wiki πολιτισμό είναι πολύ πιθανό να ενισχυθούν. Κι αυτές οι τάσεις, ιδίως οι ριζοσπαστικές ιδιότητες και η συμμετοχική ηθική των δικτυωμένων μέσων, είναι πιθανό να ισχυροποιήσουν τα άτομα, να ενθαρρύνουν την καινοτομία και να κάνουν περισσότερο υπεύθυνους τους ισχυρούς θεσμούς.
Τα μέσα επικοινωνίας που απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου, όπως τα κινηματογραφικά στούντιο, οι δισκογραφικές εταιρίες, οι εφημερίδες και οι εκδοτικοί οίκοι έχουν δομές με σταθερό υψηλό κόστος. Αντίθετα, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές που συνδέονται μεταξύ τους μέσω Ίντερνετ εκπροσωπούν ένα σύστημα μέσων με διανεμημένο κεφάλαιο, που μπορεί να λειτουργήσει πιο γρήγορα, αποτελεσματικά και δημιουργικά. Μπορεί να φιλοξενήσει ένα πιο αυθεντικό πολιτιστικό υλικό, πιο ποικίλο και επίκαιρο από αυτό των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Πρόκειται για ένα σημαντικό ‘πολιτικό’ πλεονέκτημα, όχι με την ιδεολογική αλλά με την πολιτιστική έννοια.
Οι συμβατικές εταιρίες μέσων επικοινωνίας είναι όμηροι ισοπεδωτικών επιχειρηματικών προτύπων, που βασίζονται στη μαζική διαφήμιση και σε περιεχόμενο με χαμηλότερο κοινό παρονομαστή. Αντίθετα, εταιρίες όπως οι Google, Yahoo, Amazon και eBay είναι δομημένες έτσι ώστε να εξυπηρετούν τη ‘μακρά ουρά’ των μικρών, λιανικών αγορών. Είναι επίσης δομημένες έτσι ώστε να επιδρούν στις εγγενείς κοινωνικές τάσεις των ανθρώπων. Η eBay αξιοποιεί τις εκτιμήσεις των αγοραστών για τους πωλητές και καλλιεργεί μια κοινοτική ηθική εμπιστοσύνης και καλής θέλησης. Η Amazon καλεί τους καταναλωτές να συστήνουν προϊόντα και να κάνουν βιβλιοκριτική. Ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως οι MySpace, Facebook και Flickr βασίζονται πλήρως σε ανεπίσημη κοινωνική παραγωγή χωρίς τις εμπορικές ανταλλαγές και το μηχανισμό της αγοράς σε ρευστό, δικαιώματα ιδιοκτησίας και ατομικής κυριότητας.
Μολονότι τα μέσα επικοινωνίας που απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου δεν πρόκειται να εξαφανιστούν γρήγορα, η οικονομική τους κατάσταση θα διαταράσσεται όλο και περισσότερο, καθώς τα διανεμημένα ηλεκτρονικά μέσα επιταχύνουν τον ανταγωνισμό. Τα ηλεκτρονικά μέσα θα γίνουν πιο ελκυστικά γιατί είναι πιο προσιτά στους απλούς ανθρώπους, πολιτιστικά αυθεντικά και ανταποκρινόμενα. Είναι πιο φιλόξενα σε ασυνήθιστες, μη εμπορικές ανησυχίες και ιδιαιτερότητες, με τρόπους που τα μέσα που απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου δεν μπορούν να έχουν χωρίς να υπονομεύσουν τα οικονομικά τους θεμέλια.
Καθώς αυτή η οικονομική και πολιτιστική μεταμόρφωση επιταχύνεται και περισσότεροι άνθρωποι κατευθύνουν ένα μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στις ηλεκτρονικές κοινότητες, νέα είδη κοινωνικών σχέσεων και πολιτιστικών υποθέσεων θα αρχίσουν να ριζώνουν. Αυτό συμβαίνει ήδη. Άνθρωποι που κάποτε εμπιστεύονταν τις κυβερνήσεις, τα πολιτικά κόμματα ή τους ειδησεογραφικούς ομίλους, δίνουν τώρα την πολιτική και κοινωνική αφοσίωσή τους σε νέα είδη μεσολαβητών.
Το βλέπουμε, στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε βασισμένες στο Ίντερνετ οργανώσεις, όπως η MoveOn.org (περισσότερα από 3 εκατομμύρια μέλη) και το DailyKos blog (εκατοντάδες χιλιάδες επισκέψεις τη μέρα). Οι Αμερικανοί στρέφονται επίσης σε δεκάδες ειδησεογραφικές ιστοσελίδες και σε εκατομμύρια web logs. Στην πραγματικότητα, καινοτομίες αυτού του είδους συμβαίνουν παντού. Ο δικτυακός τόπος Overmundo στη Βραζιλία είναι μια ζώνη πολυμέσων νέου τύπου με περιεχόμενο που παράγεται και αξιολογείται από τον χρήστη. Το OhMyNews στη Νότια Κορέα χρησιμοποιεί 36.000 πολίτες-δημοσιογράφους που γράφουν ηλεκτρονικά έως 200 ιστορίες τη μέρα.
Εάν τα οικονομικά εκείνων των μέσων επικοινωνίας που απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου κινδυνεύουν, όπως πιστεύω ότι συμβαίνει, και εάν η κοινωνική ακεραιότητα των ηλεκτρονικών κοινοτήτων μπορεί να προστατευθεί από τον εταιρικό εναγκαλισμό, τότε είναι πολύ πιθανό να δούμε να εμφανίζονται νέα πρότυπα δημοκρατικής πρακτικής. Το πρωτοποριακό πρότυπο, βέβαια, είναι το ελεύθερο λογισμικό ανοιχτού κώδικα. Χιλιάδες προγράμματα λογισμικού βρίσκονται υπό τη διαχείριση κοινοτήτων που τιμούν τη διαφάνεια, την κοινοτική συμμετοχή και τη συναίνεση, κι αυτό εξισορροπεί τις ατομικές και τις κοινοτικές ανάγκες. Το ίδιο ισχύει για τη μπλογκόσφαιρα, τους ηλεκτρονικούς χώρους φύλαξης, τις κοινότητες remix και mashup και άλλα συνεργατικά εγχειρήματα. Αποτελούν παράδειγμα ενός συμμετοχικού ήθους που πρεσβεύει την ισότητα και που η απουσία του από τους συμβατικούς δημοκρατικούς θεσμούς είναι αισθητή. Ενσαρκώνουν μια ευαισθησία που ο καθηγητής Lawrence Lessig αποκαλεί ‘ελεύθερο πολιτισμό’.
Τη διεθνή απήχηση του ελεύθερου πολιτισμού μαρτυρά το γεγονός ότι οι άδειες Creative Commons έχουν υιοθετηθεί διεθνώς. Περισσότερα από 36 έθνη έχουν εισαγάγει τις άδειες U.S. στα εθνικά νομικά συστήματά τους και άλλα 30 βρίσκονται στη διαδικασία να το κάνουν. Στο μεταξύ, πολλών ειδών ηλεκτρονικές κοινότητες έχουν υιοθετήσει τις άδειες CC, θέλοντας έτσι να δείξουν τη δέσμευσή τους στη δημιουργική και από κοινού κατοχή, την ανοιχτή πρόσβαση στη λήψη αποφάσεων και την πολιτιστική ελευθερία.
Ένα πρώτο κίνημα από χάκερς, υπέρμαχους των πολιτικών ελευθεριών, βιβλιοπώλες, επιστήμονες και διανοητές, πολίτες-δημοσιογράφους, ανθρώπους ανοιχτών επιχειρήσεων και πολλούς άλλους, οδηγεί αυτό το ήθος σε νέο επίπεδο στις ετήσιες συγκεντρώσεις της iCommons. Η iCommons-μια οργάνωση που προήλθε από την Creative Commons- είναι μια νέα διεθνής πρωτοβουλία που προωθεί τα commons ως νέα οργανωτική αρχή για τον πολιτισμό. Το συνέδριό της στο Ντουμπρόβνικ της Κροατίας, τον Ιούνιο 2007, είναι πιθανό να σημάνει τις απαρχές ενός νέου διεθνούς κινήματος, εμπνευσμένου από την ιδέα του ελεύθερου πολιτισμού.
Προς το παρόν, η άνοδος των commons οφείλεται περισσότερο σε ένα πολιτιστικό παρά σε ένα πολιτικό κίνημα. Δεν έχει να κάνει σε τακτική βάση με τη συμβατική πολιτική, τη νομοθεσία και την κυβέρνηση. Αλλά τα μέσα επικοινωνίας που απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου είναι βέβαιο πως θα εντείνουν τα δικά τους πολιτικά αιτήματα προς τις κυβερνήσεις για να επεκτείνουν το πεδίο του κοπυράιτ και της νομοθεσίας για τις ευρεσιτεχνίες και τις πατέντες, να ισχυροποιήσουν τις εταιρίες σε βάρος της επιλογής και της ελεύθερης έκφρασης του καταναλωτή και να σπάσουν την ανοιχτή, απ’ άκρη σ’ άκρη, δομή του Ίντερνετ. Μπορείτε να είστε σίγουροι πως οι ελευθερίες των commons θα απειληθούν με δυσάρεστους τρόπους κι αυτό είναι πιθανό να πολιτικοποιήσει και να εμψυχώσει το προαναφερθέν κίνημα. Όταν αυτό συμβεί, θα ξέρουμε καλύτερα εάν θα υπάρξει, πράγματι, wiki πολιτική.
Μολονότι το κίνημα των commons δεν κατέλαβε μέχρι στιγμής τις θύρες της πολιτικής, της διαμόρφωσης πολιτικής και των δικαστηρίων, η άνοδος μιας διαφορετικής και διεθνώς διασυνδεδεμένης κοινότητας ελεύθερου πολιτισμού αποτελεί μια συναρπαστική εξέλιξη. Βλέπουμε ότι ένα νέο είδος διεθνούς, πλουραλιστικού κινήματος αφιερωμένο στην ανοιχτή συμμετοχή, την κοινωνική αλληλεγγύη και τη δημοκρατική υπευθυνότητα είναι πράγματι δυνατό. Μπορεί να αποτελέσει τη βάση για ένα νέο είδος κοινωνικής τάξης-ηλεκτρονικά, τουλάχιστον. Απ’ τη στιγμή που ο ηλεκτρονικός κόσμος έχει τον τρόπο να επηρεάζει εμάς που είμαστε στον ‘πραγματικό κόσμο’, θα μπορούσε πολύ καλά να αποτελέσει τη βάση για την οικοδόμηση ενός κινήματος περισσότερο στρατευμένου πολιτικά.
Η Wikipedia, λογισμικό ανοιχτού κώδικα, η μπλογκοσφαίρα και οι συναφείς κοινότητες εμπεριέχουν ένα αναζωογονητικό οικουμενικό πνεύμα. Οι συμμετέχοντες-μέλη δεν ασχολούνται τόσο με την συντηρητική ή φιλελεύθερη ή φωτισμένη φιλελεύθερη ιδεολογία, αλλά με την ανανέωση της ίδιας της δημοκρατικής πρακτικής. Έτσι, όταν οι Αμερικανοί συντηρητικοί αποφάσισαν ότι ήθελαν να ξεκινήσουν την Conservapedia, επειδή έβρισκαν την Wikipedia πολύ φιλελεύθερη, ο ιδρυτής της Wikipedia, Jimmy Wales, τους έδωσε ευχαρίστως τις ευλογίες του: ‘Ο ελεύθερος πολιτισμός δεν έχει δεσμά….Καλοδεχόμαστε το αποτέλεσμα του εναλλακτικού έργου μας. Αυτό είναι απολύτως στο πνεύμα της αποστολής μας’.
Εάν αυτό είναι η wiki πολιτική, τότε χρειαζόμαστε περισσότερη. Το πνεύμα της έχει ακόμη πολύ δρόμο προς την κατεύθυνση της ανοικοδόμησης του τεμαχισμένου, μισαλλόδοξου, αυταρχικού κόσμου της σύγχρονης πολιτικής, με νέες μορφές δημοκρατικής πρακτικής.
